Dit artikel is verschenen is succulenta febr.2006

ERVARINGEN MET AGAVEN IN CULTUUR      DEEL 3

Agave horrida verzameling Jos van Roosbroeck

In 2002 heb ik met behulp van een inmiddels groeiende groep agaven-vrienden, een artikeltje geschreven over mijn ervaringen met Agaven in cultuur.
Ik heb daar zeer veel positieve reacties op gehad en nog steeds kom ik mensen tegen die met die oude succulenta's in de hand vragen komen stellen. Kennelijk heb ik met dat verhaal in een duidelijke behoefte voorzien.
Inmiddels zijn we weer vier jaar verder en worden we langzaam maar zeker wijzer.
Opvallend is dat de kweek van agaven een stuk moeilijker is gebleken dan ik verwacht had. Vele agavesoorten zijn lang niet sterk genoeg om de hele zomer buiten te laten staan. Juist het feit dat je agaven buiten kon kweken leek mij zo aantrekkelijk om meer van die planten te verzamelen. Jos van Roosbroeck in Belgie heeft zo'n prachtige verzameling en alles staat buiten! Dat zou mij toch ook moeten lukken!
Jos, die al veel langer agaven kweekt, had al een lijst van planten gemaakt met kweektips, deze is ook bij dat verhaal in 2002 afgedrukt. Wij hebben gezamenlijk de lijst weer wat aangepast en voegen hem opnieuw aan dit verhaal toe. Ondanks die lijst was ik zo eigenwijs om zelf te ervaren hoe sterk de vele soorten zijn in de buitencultuur.
Beginners maken naar mijn idee de grootste fout door juist soorten als A. americana op te kweken. A.americana var. mediopicta f.alba is wel een fraaie soort, maar de groengrijze vormen worden natuurlijk afschuwelijk lang en lelijk. Vaak wordt een stekje meegenomen uit Zuid Europa; zo'n stekje wordt opgekweekt en de interesse is gewekt.
Men gaat zelfs stekken kweken en vele vrienden en familieleden worden voorzien. Dit zou eigelijk verboden moeten worden! Zodra deze stekken groot worden krijgt men een hekel aan die planten. Gooi die stekken toch in de kliko. Probeer toch vooral mooie kompakte vormen te kweken. A.titanota is bij voorbeeld een succesvolle soort waar onze liefhebberij mee zou kunnen groeien. Niet met zo'n afschuwelijke A.americana!
Het blijkt dat het in Nederland toch veelal een paar graadjes kouder is dan in België en dat scheelt echt! Ook de plek in de tuin waar de planten staan is van wezenlijk belang!
De hele buitenkweek is mij eigelijk behoorlijk tegengevallen. De kweek-advieslijst van Jos klopt echter aardig wat betekent dat ik dan ook aardig wat planten heb verspeeld.
Het meest dramatische is de ervaring dat een grote groep agaven kennelijk niet van onze natte zomers houden. Pas in de winter die volgt wordt dat zichtbaar met het verlies van heel veel blad van deze planten. Beter is daarom al in het vroege najaar, dus begin september, de kluit te laten uitdrogen en rottend blad eraf te trekken. Bij het wegtrekken van rottend blad zie je de pissebedden en duizendpoten weglopen. Na dit werkje wordt de stam enigszins zichtbaar. Belangrijk is vervolgens dat om die stam heen de grond goed uitdroogt, anders gaan er weer opnieuw bladeren rotten.

Overzicht verzameling W.Alsemgeest

Er zit verschil in het feit of je de planten in stenen schalen kweekt of in plastic potten. Stenen schalen drogen na regenval sneller weer op, zodat de planten die daar in staan wat langer buiten kunnen blijven.
De planten in plastic potten of kuipen kun je beter al vanaf augustus droog houden, afhankelijk van de grootte van de potten en de planten natuurlijk. Het is ook een beetje afhankelijk van hoe de plant groeit. Bij sommige soorten, zoals A. ellemeetiana, groeit het blad schuin omlaag over de potrand weg. Hierdoor blijft de potkluit bij regenval veel droger.

Ook slakken is een probleem. Dat verschilt per soort, maar slakken zijn kennelijk gek op het blad van onder andere A. cupreata. Ze vreten gewoon de bovenlaag van het blad af. De etters! Laats kreeg ik een tip dat je slakken in het voorjaar moet vangen, koken en vervolgens het water rond de planten moet gieten. De slakken zouden dan weg blijven. Dat gaan we dus komend jaar uitproberen.
Ik was natuurlijk al gewaarschuwd voor het gevaar van te veel water in de zomer en had dus de meeste planten in stenen schaaltjes gepoot zodat bij overvloedige regenval het water snel zou wegstromen. Blijft het echter wat langer droog dan moet je bij voortduring water geven, dus ik dacht slim te zijn door alle planten die in de stenen schaaltjes stonden vervolgens in een schoteltje te plaatsen. Dit was dan ook mijn grootste fout van 2003. In het schoteltje bleef water staan, soms te lang en dat is nu juist funest. Weer een hoop planten verspeeld. Wat dat betreft ben ik wel een goeie consument.

Bonte Agave potatorum, verzameling Willy Pihay

In 2004 zou ik die fout dus niet meer maken. Zet je de planten echter zo kaal met de pot op straat dan kruipt er weer allerlei ongedierte in de pot, dus zet ik nu de planten toch op het schoteltje, alleen zet ik het schoteltje op zijn kop. Dit lijkt nu goed te bevallen maar het resulteert wel in vaker water geven.
Jonge agaven moeten in een kas of gewoon in huis gekweekt worden. Pas vanaf een 15 a 20 cm potmaat kunnen de planten naar buiten.
De keuze van potgrond lijkt er niet zo veel toe te doen. Wel is het belangrijk dat er voldoende voeding in de grond aanwezig is bij de soorten die wat groter worden. Deze soorten maken dan veel nieuw en gaaf blad aan, wat prachtig is. Bij Jos van Roosbroeck staat een toch wel ruim 1 meter brede A. horrida in de buitenverzameling. In de zomer groeit dan het nieuwe blad erin, dat lichter van kleur is. Tegen de zon in gefotografeerd is dit echt een schitterende gezicht.
Ook de naar ivoor verkleurende bladranden met zijn verhoute tanden maken deze plant tot een juweel!
De kleinblijvende soorten lijken het weer beter te doen als je ze arm kweekt. Ze groeien dat natuurlijk wel langzamer maar daardoor worden ze wel mooier. Je ziet dat goed bij A.utahensis-vormen en A. titanota; de bladranden en stekels verhouten dan op al jonge leeftijd.

	Bonte A. bracteosa, verzameling Bot.Tuin Monaco

Zaailingen moet je ook in de winter licht aan de groei houden door ze dus warmer, liefs boven 15 graden, en ook vochtiger te kweken. Wil je de groter wordende soorten gezond houden, dan moet je ze ook flink laten groeien. De grotere planten die hard groeien zijn op z'n mooist.
Het is me ook opgevallen dat grotere planten het beter doen in wat hogere potten dan in lage schalen. De zogenoemde speciekuipen zijn uitstekende potten, wel zorgen voor goede drainage. Als je zo'n pot met plant op een rolbakje zet kan je ze ook makkelijk verplaatsen. Deze rol ik bij hevige regenval en in de winter zo de garage in.
Met de planten die ik onder het tablet in de volle grond kweek heb ik de minste problemen. Wel moet je je ook hier weer beperken tot de soorten die mooie compacte rozetten vormen, zoals o.a. A. victoriae reginae en A. utahensis.
Ik heb inmiddels ook enkele fraaie vormen van A.parryi in de verzameling. Ze zijn inmiddels zo groot dat ik ze wel buiten moet plaatsen. Het vervelende is nu dat als het geregend heeft er water op het blad blijft staan. Nu is dat bij warm weer niet erg, het dampt er wel vanaf. Is het echter wat koeler weer, of blijft het weken achter elkaar maar regenen, dan ontstaan er bruine vieze plekken op het blad, juist ook in de kruin. Het fraaie van zo'n plant is dan voor jaren weer verloren. Het helpt wel eens om na een regenbui met een kwastje het water uit de bladoksels te zuigen. Door de capillaire werking van de borstelharen werkt dat uitstekend.
Toch is bij deze vaak prachtig blauwgrijze planten een bescherming tegen regenval eigelijk wel aan te bevelen. Onder een afdak van plexiglas blijven de planten prachtig. Bij A. parryi kan je bij blijvende regenval ook simpel plastic folie over de planten spannen. Deze planten hebben sterke eindstekels waar het folie prachtig mee vastgemaakt kan worden.

	Bonte A. attenuata “Myrons Magic”, verzameling Jos van Roosbroeck

Ook zijn er Agaven die in het najaar en de winter gaan bloeden, (dus niet bloeien); met name A.victoria regina en A. horrida hebben daar last van. Er komt dan een harsachtige substantie uit het blad zetten en vervolgens wordt het blad zwart en sterft af. Zo ver ik nu weet komt dit doordat de planten in het najaar te lang buiten zijn blijven staan en dus te nat naar hun winterverblijf zijn verhuisd. Doordat de potkluit te nat blijft en de temperatuur inmiddels ver is gezakt, ontstaat er worteldruk. De wortels willen de plant laten groeien maarde plant zelf vindt het te koud! Door de worteldruk bloed de plant dood! Dit doen alleen de planten in potten. Dezelfde planten in de volle grond hebben er geen last van!
De planten die in potten staan geven de grootste problemen. Bij grotere planten in grotere potten wordt het probleem echter weer minder. Het lijkt erop dat de wortelkluit ook in de winter licht vochtig gehouden moet worden. Droogt de wortelkluit volledig uit, dan sterven de wortels af en zal de plant weer volledig nieuwe wortels moeten aanmaken. Dit kan soms erg lang duren.
Soms zie je de moederplant afsterven, terwijl de jonge scheuten er omheen nog volop in leven zijn. Je denkt dan dat de jongelui vrolijk verder leven en juist profiteren van het sterven van moeders. Niets is echter minder waar. Als je niet snel de jonge scheuten eraf trekt, neemt moeders ook haar jongen mee de kliko in!
De agaven met zachte bladeren zijn erg gevoelig voor een soort schildluis. In de kruin van het blad verschijnt er dan een kleverige pasta die het blad aantast. Een behandeling met het bestrijdingsmiddel admire helpt na enkele weken.
Kleine stekken van agaven bewortelen uitstekend op het inmiddels beroemde seramis substraat.
Ook heb ik de ervaring dat sommige planten gewoon een jaar overslaan met groeien. Ondanks toespraken, mesten, veel water en dan weer weinig water, warm in huis overwinteren, dan weer koud overwinteren, ze doen het gewoon niet, om dan een jaar later toch zo maar te besluiten het weer te gaan doen. Agaven zijn echt eigenwijze planten.

	Bonte A. attenuata “Emery Stripy”, verzameling Jos van Roosbroeck- Foto’s van de schrijver

En dan tot slot het zaaien. Hoewel dat natuurlijk een stuk langzamer gaat dan stekken, is het een prachtige methode om aan mooie planten te komen.
Maar ook hier weer een probleem: vele agaven zijn in hun jeugdvorm erg moeilijk te herkennen. Je bent dus vele jaren verder voordat je echt kunt constateren of je de juiste naam bij een plant hebt.
Het zaaien zelf geeft geen problemen. Bij goed kiemkrachtig zaad komen planten probleemloos op. Omdat het zaad vrij groot is en papierachtig, neemt het vrij makkelijk vocht op. Dit betekent dat je het zaad goed droog moet bewaren, anders verliest het snel zijn kiemkracht. Jong zaad is dan ook de beste keuze.
Ik zaai in plastic potten van 10 x 10 cm en deze sluit ik af met een plastic
boterhamzakje. Je heb er dan geen omkijken meer naar. Omdat de kiemplantjes vrij snel en languit groeien, vul ik de pot voor maar de helft met aarde. De zaden kiemen dan diep in de pot zodat de kiemplantjes steun vinden in de pot en niet tegen het plastic zakje aangroeien, waardoor de blaadjes vaak beschadigen. Bij het verder groeien zijn de blaadjes sterk genoeg en kunnen ze tegen een stootje.
Wel is het zaak op te passen met schimmelziekte. Ik heb al eens een heel zaaisel verloren. Het begon bij één pot die uiteindelijk de hele boel aanstak.

Met dank aan Jos van Roosbroeck en Theo van 't Walderveen.

Literatuur:
Berger, A. (1915). Die Agaven - Beiträge zu einer Monographie (herdruk 1988). Gustav Fischer Verlag Stuttgart, New York.
Breitung, A. J. (1968). The Agaves. Cact. & Succ. J. Yearbook (Glass, C. & Forster, R.A., eds.). Abby Garden Press, Reseda, California.
Heller T. (2003). Agaven. Natur und Tier Verlag GmbH, Munster.Irish, M.& G. Irish (2000). Agaves and related plants - A gardners guide. Timber Press, Portland, Oregon.
Jacobsen, H. (1955). Handbuch der sukkulenten Pflanzen. Gustav Fischer Verlag, Jena.
Gentry, H. S. (1982). Agaves of continental North America. The University of Arizona Press, Tucson.
Sato, T. (1999). Nishiki Succulent Handbook. Japan Cactus Planning Co.Press. Thiede, J. (2001). Agavaceae - In: Eggli, U. (ed.),
Sukkulentenlexikon Band 1, Einkeimblättrige Pflanzen (Monocotyledonen). Eugen Ulmer Verlag, Stuttgart.
Walker, C. (2000). Agave attenuata and some new cultivars. B.C.S.J. 18: 95-98.

Kweekadvieslijst Jos van Roosbroeck

C1 : Kasplanten
Planten uit Baja California en alle Caribische soorten.
Uitsluiten bij zeer warm weer eens in de twee weken water geven.
A. pelona
A. margaritae
A. sobria ssp. frailensis
A. subsimplex
A. cerulata ssp.nelsonii
A. cerulata ssp. subserulata
A. sebastiana
A. shawii
A. desertii ssp. simplex

C2 : Kasplanten
Planten wekelijks een weinig water geven tijdens het groeiseizoen.
A. pumila
A. echinoides = striata ssp.stricta
A. stricta var. nana
A.filifera var. compacta
A. victoria reginae met zijn vormen
A. verschaffeltii var. minima
A. parviflora
A. parviflora ssp. flexiflora
A. parviflora ssp. poliantiflora
A. schottii
A. schottii var. treleasei
A. felgeri
A. arizonica
A. nizandensis
A. toumeyana
A. toumeyana ssp. bella

C3 : Buitencultuur in de zomer.
Planten tijdens regen onder een afdak plaatsen.
A. applanata, jeugdvormen worden aangeboden onder A.patonii compacta, A.mereco en A.hanbury.
A. A.americana monstuosa = in Japan cv. Cornelius
A. titanota
A. potatorum ssp isthmensis ook aangeboden onder A. verschaffeltii compacta en A. salinacruzana
A. potatorum "miniatuur"
A. saltilloensis
A. parryi en zijn variëteiten
A. titanota
A. ghiesbreghtii
A. gracilipes
A. parrasana
A. flexispina
A. shrevei ssp.matapensis

C4 : Buitencultuur in de zomer.
Verdragen goed onze natte zomers, in het voorjaar erg gevoelig voor nachtvorst.
A. impressa
A. guadalajarana
A. seemanniana (uit Honduras)

C5 : Buitencultuur voorjaar t/m herfst.
Bij een goed wortelgestel probleemloze planten.
A. seemanniana ssp.pygmaea
A. potatorum compacta (ook wel aangeboden als A. huachucensis compacta)
A. striata ssp. novilloensis (is een dwergvorm van A. striata)
A. filifera
A. filifera ssp.microceps
A. dasylirioides ssp. dealbata
A. ortgisiana (voorheen A. colimana in Gentry)

C6 : Buitencultuur, het gehele jaar, maar met bescherming tegen regen in de winter en gunstige ligging naar het zuiden en in de rug beschermd met een muur, liefst ook nog onder een afdak.
A. utahensis met zijn vele vormen.
A. parryi var. parryi
A. parryi var. couesii
A. mckelveyana
A. neomexicana
A. harvardiana
A. lechuguilla
A. toumeyana
A. touymeana var. bella
A. gracilipes
A. megalacantha

Agaven voor cultuur in de serre zonder gevaarlijke eindstekel, zodoende niet gevaarlijk voor kinderen.
A. attenuata met zijn vele vormen
A. gilberti
A. ellemeetiana
A. dasylirioides, echter toch wel licht prikkelend
A. vilmoriniana
A. bracteosa
A. nizandensis
A. chrysoglossa
A. pedunculifera
A. spicata (voorheen yuccaefolia)

Foto's van de schrijver